Is e beddelegh assa? E seqsagh iman ènew attas en tikkeele seg u ass 'eg edd e effeghegh jahennama. Yah! E beddelegh! Ig ne eddere mraw ed semmus en eu ässen aguns en u mnughjef, ar ette etteye el-mut 'eg te segaewen, ur ne zmère ara ad ur ne beddele. El-film en u kafal dee ye zrreye 'eg u qerru ènew ku tikkeelt, es te kridtt ed war-a-sirem enes.

Seg u ass en u sderfey aey te beddele te ghara enew. E ellèegh zik dee e ette qellêqegh attas, masha tura, ee ette aleyen èyi idammen ugar. Ckra en tikkeele, ur e zmèregh ad e amezsegh iman ènew, ur e zmèregh ad e èssènegh akw ayen e skêregh. Ckra en tikkeele, zmeregh ad e naghegh... Ur dee e ette ackeyegh ar adday ye zreye el-hal, ar ig e skeregh ckra en u zgal. Ur e xesegh ad e ènnèegh is e erèegh ad e aseyegh a beckidt ar e neqqeegh el-ghashi. Uhu! Ckra yadten! Es u medya, ee ette aleyen èyi idammen bla essebba, zun ye zdeghe deg-i ckra yadten. Yuen Lounes e edderegh èdes tlata-u-tlatin en i seggwasen, yuen yadten, a berraniy fell-i, ye ellee deg-i seg u ass en u sderfey ènew.

Ur ezserèegh ara I zgalen akw e skeregh ässen enni, accku a frah dhe a mezwaru. Ur dee ye xewwu u xam ènew es medden. Ta meghra ku-ass, a frah en te mlalitt en te familt akw ed i meddäkkweele ènew. Ar e ette amezsegh ti braten en u kbal seg te segaewen akw en te muret. E edderegh ckra en eu ässen ghef u signa. Meqqar e ädtenegh, anect-agi dhe te msetlaewen en medden ete esse frehe èyi attas. I megraden edd ge effeghen 'eg I ghmisen I ghelnawen ed I graghlanen ee efckeen èyi tixitert. I megraden agi ee egguten attas, itsen degsen esse rgigen ule ènew, e äckeyegh dhe temghwer. Ete rnue deg-i te zmert, ar e ette alsegh ie te nfousen fell-i ge ekkeen ässen en u kafal. Ar e sawêlegh ghef GIA ed te zmert enes. Ar e sawêlegh attas. Masha, ass 'eg e ellèegh ghas neckk, dee e ette rweyent te ghawsaewen. I meddäkkweele ènew ee eqqêren lazem ad e effeghegh Leqbayel. Ger-i ed ixfe ènew, e essenegh is ad e eqqimegh 'eg te muret, masha ur ezserèegh ara. Ta muret ènew ed ighrem ènew, nutni dhe i zsueren ènew. E essenegh is e zmeregh ad e edderegh tudert ge lhuen ger te familt ènew en Leqbayel. Masha, ma e dterèegh ger i füssen en i remmaghen, tikkeelt agi ad eyi-ee neghen. Ihi, lazem ad e eflegh es u ngazs Leqbayel âzizen fell-i. Ur ye ellèe ckra en u bried yadten.

Deg Fransa, dee e ette ackèegh dhe y iman ènew is e eggèegh a berraniy war I zsueren, war i mniren. Seg may enn äwedtegh tagara en ktuber, meqqar e ellèegh ger i meddäkkweele ènew, a sherreg ye meqqure. Akw ed ta mettudtt ènew ge xeddemen 'eg Fransa ur ete zmère ad deg-i ete ekkese a qelleq ed te ghufi. Ar e ette naghegh ed y iman ènew. A frah en u sderfey ye ädjee a mkan ie u qelleq ed u nezgoum. Ulash wa ge zmeren a' edd ye erre deg-i a mdaz. E äckeyegh dhe ta suft meqquren, ar edd e cketteyegh a kafal ku tikkeelt. E gwêdegh, ur e zmèregh ad e afegh ta lwitt ig e ellèegh ghas neckk.

Tikkeelt ta neggarut 'eg èyi ete ämezse tassast, ete eghere edd te mettudtt ènew ie u dtebib ghur tlata en y iedt. E ellèegh ar e esse aridegh 'eg el-hemmam, shwiy drugh e etu zslegegh, ur e äfèegh ad e aseyegh unfus. Ye ewtee èyi udtebib tissegneet en el-valium. Ckra en tikkeele, e ette ughale èyi edd ta gwda en el-mut.

Ar e ette ackeyegh dhe te mettant ig e eddüegh ad e dttesegh. Mazal dee e ette gwêdegh attas meqqar ee zreyen ckigan en i malasen ghef u sderfey ènew. E ette ackeyegh edd attas en tikkeele seg idtes, a qelleq ye ette mghure deg-i. Masha, ur e hmèlegh ara ad e sewegh el-kinat en y idtes. E ennumegh etent yuet luqt, tura, ur e xesegh ara ad e ughalegh dhe ikli ensent.

Ar assa, mazal e ette ackeyegh ed y iman ènew zun e ette eschefegh 'eg u mda en idammen. Ur e xesegh ad e ezseregh a psyckiatre negh ad e ughalegh daghen gher sbitar. Dee e ette èzsèregh ckra en imeddäkkweele ènew i dtbiben, ar ne sawêle attas. E essenegh atig en u msawal, masha ur e xesegh ad e sawêlegh ie menwala. Ta wuri en " debriefing " - iwakken ad e esse xedmegh isme a tiqni - e skêregh ett ie y iman ènew, neckk ed i meddäkkweele ènew. E essenegh is ad e ettugh ig zreyen eu ässen.

Masha, a safar ge äfen akw wiyadt dhe a dlis agi. A dlis agi rnu as tugheeshe ènew. Ass en 18 ktuber, yuen u malas deffer a sderfey ènew, e xdemegh snat tugheeshe. Tugheeshe agi, dee ee sawêlent ghef mkul ti lufee, akw ayen fell-i ge zreyen deg u zerdab en jahennama. Awal en snat tugheeshe agi dee ye ettini: Uhu ie el-hegra, uhu ie tidderghelt. A sefru a mezwaru ye esse fhême tugitt ènew ie eddin, ed u ghilif edd ye ette aweye ckra en tikkeele. El-ayat en el-quran enna ee elleen ee eqqêren i msuntiyen eu ässen en u kafal ènew, ee sulent ee eqqêzent deg te mezzsught ènew. E xesegh ad as e alsegh daghen ie u awal: dee ee neqqêne es y isme en eddin. Ar e ette ènnèegh: Ta muret ennegh ad ete rweye ma ur ne ghawele ad ne skere ckra. Awal en te medyazt agi ye eddue edd bla attas en u xemmem, accku ye eggee zun asen e ennèegh: tugheesht ènew ete zmere ad ete fdtehe i msuntiyen. A sefru wiss-sin dhe ta rezzift ie y iman en yuen u meddakkweel ènew, ye bedde as u ule, ye emmet. Ye ellee dhe a meghnas a dimuqratiy es tidett. A mennugh enes ye eggee winnegh, ad ne dtefäre a bried enes. Seg u ass 'eg ye emmëte, ee dtefaren et wiyadt, tugheesht ènew ete esse cketêye edd aya. Ta bgheest ennegh mazal ur ete bdüe, mazal ètt 'eg ta zwara kan. A mennugh ensen ye eggee winnegh, a bried ensen ad et ne dtfäre.

Es te medyazt, dee e xewwugh ule ènew. Neckk ur dee e ette eddugh gher a mrabu, ur dee e ette eddugh gher a psyckiatre. Ad e efckegh iman ènew ie te medyazt kan. Dhe annar ènew, nettat aey zmeren ad ete sderfey ta wengimt ènew.

Winna ge eghereen i sefrue ènew i maynuten, ee ezsereen deg-sen temgher ed ennif, ee ezsereen ta bgheest en u mennugh ènew. Ee ezseran 'eg te medyazt agi tickli gher dat. E äckeyegh dhe yuet te zmert ta maynutt, accku i sefrue en tugheeshe ènew ee etu aruen es yuen y isidt a meqran. Ma e esse ackezegh mlih ie medden a mennugh ènew, ad e burzegh ugar.

Assa, ad e beddelegh schil-i ta ghara. E essenegh is e ellèegh 'eg u wettu: a mennugh en medden aey ayi edd ge ekksen ger i füssen en i remmaghen, tikkeelt yadten ad èyi ee neghen bla ad ee èyi âlmen, ur deg-s schek. Neckk, ar e ette ènnèegh es u gredt a ghezzaf: ur e beddèlegh ara. Ur ad e efckegh a fudd ie winna ge neqqên 'eg tidderghelt es y isme en el-islam. E essenegh, neckk dhe ta wsitt ensen. Ur ee hmèlen i msuntiyen ad ye etu essene u mennugh ènew ugar deffer ayen ge jruen. E krehen eyi accku e âzizegh ghur medden. Aya ye skêne asen is ye ägeye u gdud ta remgha. E ämezsegh attas en te braten en u sebghes seg te segaewen akw en u madtal. E ezserèegh aya 'eg i zniqen en Fransa. Ig e melalegh i marikaniyen, i negliziyen, i spanyuliyen, i meghrabiyen... Ee ette asene edd akw ad ayi ee sawelen. Masha, ku-ass ar ye ette mghure u mihi. Dat u kafal, e essenegh is fell-i ee neyyeshen dagh i msuntiyen nutni ed u dabu en Dzayer. Assa, e ellèegh dat u aggaz ed u sdiddey en te msunta ta graghlant. Ee enneen ayi et i remmaghen 'eg u madagh: " ma ur the hbèsedt schena, the eqqimedt 'eg u awal eneck, dinna 'eg the erèedt the èllèedt enn, a' eck ne afe. A' eck ne dtfäre akw 'eg u madtal. Ur ye ellèe y ideg ghef u akal deg the zmeredt ad the efferedt. " Ur e selkuegh ara awal ensen. Ete meqqur te ratscha ta graghlant en i msuntiyen. Ig ee enneen medden agi ckra, dee et ee skêren.

Masha, neckk ayen e ennèegh, mazal ar et e ette ènnèegh. Ur e kennugh ara. Ad e rnugh schena, ad e rnugh a mennugh ènew mgal i msuntiyen. Neckk ur eggèegh a ârab, ur dhe schil-i ad e èllèegh dhe a neslem. Wagi, bla schek, dhe awal es fell-i ee hkemen es el-mut. Netta dhe awal ge esse ackèzen mlih a mennugh ènew. Ma mazal ee selkuen ayen es e ämenegh, ad e rnugh ugar 'eg u mennugh ènew.

A mennugh agi, ur ye zmère ad ye èllèe ghas aguns en Dzayer. Ass g ayi edd ete ughale te zmert, ad e keshemegh gher te muret. Tura, e elèegh ta wuri. Tam en i seggwasen aya ur e skèregh a baraz 'eg Paris. E xesegh ad e xdemegh ckra en te meghraewen. Deffer aya, ad e adefegh gher Leqbayel, e äckeyegh es te ghufi enes. Ur dee e ette ackeyegh es ta lwitt ghas 'eg te muret ènew. Tudert ènew, dhe i deraren en Djurdjura, ighrem ènew Taourirt Moussa, i meddäkkweele ènew, medden i wessaren mi e sawêlegh attas, akw ed i lemzsiyen ayi ge ette alesen ghef te ghawsaewen en tudert. Ete neghee ayi te ghufi en Leqbayel. Tura, e äckeyegh es el-ghwerba, e äckeyegh zun dhe ye etu ebbeye u zday eyi ge zdeyen es i zsueren ènew.

E zmeregh ad e keshemegh gher te muret zik. E essenegh is lazem ad e hedtugh ixfe ènew. Ad e esse drusegh ta wada gher el-qehawi meqqar tent e hmelegh attas. El-qehawi en Dzayer ee äfent tin Fransa, accku, dee degsent ye ette èllèe schena ed el-musiqa. Ilaq daghen ad e ette munegh ed u mrig ènew, accku lazem ad e stenegh iman ènew. Ad e aseyegh a mrig meqqar ur ayi ye efckèe u dabu turagt. Ass en u kafal ènew, ye ellee ghur-i yuen 9 mm, e ekkesen ayi et I remmaghen. Masha, ur ad eyi ee amzsen ame u ass enni 'eg ur e stènegh ixfe ènew. Es te mazight ee enneen i mezwärue: " Wenna mi ye eqqese ifigher, dee et ye esse gwêde izikr ". Ihi, ilaq ad e rnugh a swadt 'eg u nyuddu ènew. Ur e xesegh ad e eqqimegh dhe a mehbus en u xam ger kuzs i gadiren.

E sawelegh ghef tirrugza ge rnuen deg-i deffer mraw ed semmus en eu ässen ger eu asckaren en i remmaghen i neslamen. Dhe tidett, accku tura, e äckeyegh es te zmert meqquren. Dhe ayen edd ge eggruen seg u sderfey ènew? Negh, dhe ayen edd ye eggruen seg eu ässen en u kafal? Seg u mennugh ènew? Ur e essènegh ara, masha neckk, e äckeyegh es te zmert meqquren ete zdegh eyi. Idtelli kan, ye etu essene u mennugh ènew ghas g leqbayel. Tura, e ette naghegh ie Dzayer akw es ämata. Dee e ette xemmêmegh 'eg u gejdur ge zmeren ad ye mgere ta muret akw. Lazem ad e esse lmedegh a mennugh ie te muret en Dzayer es ämata. A sebghes ye ette awedte èyi edd seg Tlemsen, Annaba, Wehran... A nerghi en u sebghes agi ye esse eggrue ayi edd a xemmem. Ur ilaq ad e naghegh ghef y iman ènew kan, accku imal en te muret es ämata ye ellee 'eg schek. A ghref ye stahele ad fell-as ye emmete u mdan. Neckk, e zmeregh ad ènnèegh is ur e eggèegh tura win ixfe ènew. Ee hkuen ayi ghef u mdaz ed u frah en medden deffer a sderfey ènew. Ee sawelen ayi ghef medden en ckra en te mnadten en Alger edd ye effeghen gher a zniq es u frah meqqar ye etu gdele u nyuddu es y iedt. Ur djin ee ezserèen a mdaz agi seg eu ässen en u zaroug a seggwas en 1962. Ee effeghen edd es a zniq 'eg yuen u mussu a maglay, a mussu a meqqran ge rgheen attas. Amek ara ne ackeze aya? Ye sehel! Seg zik, a gdoud a dzayriy ye eddere 'eg u gejdur ed tagweda, amzun i seggwasen en i menghee en u zaroug. Imir enni, ur ye ämène akw ed yuen es tilelli en Dzayer. Ye snulfue edd u sderfey ènew a sirem ghur medden, accku a gdoud a dzayri ye ezseree i msuntiyen ughalen deffir. Ckra en i malasen kan dat u ass enni, ur ye ämène akw ed yuen es te ruzsi en te msunta. Ee enneen dhe el-muhal! Assa, ye beddele u awal. Ete rezsee ta dawet en i neslamen. I msuntiyen ur zmèren ara. Ete unefe yuet tizzit, ye effeghe edd yuen u dzayri a menzu ger eu asckaren ensen, ur ye emmëte. Ye skene ie medden gar-ta-zmert en i msuntiyen i neslamen. Etagi dhe ta msirt en u sirem.

Is e stahlegh anesht agi en tayri en medden? Ur e essènegh, accku ye ellee deg-i ckra ge lhuen, masha ye ellee daghen attas en ma ur ge lhüen. Tura lazem ad e seggedegh iman ènew, ad e zdègegh. Masha, aya ye sheque fell-i attas. Es tidett, ta ghara ènew ässen agi i neggärue ur ete lhüe ara. Ur e xesegh ad e beddelegh ta gharast ènew 'eg tudert. Neckk dhe a medyaz, hmelegh ta meddourt ènew. Neckk dhe imisheki ge ette eddun seg te mazeert gher tayedt. Neckk e ette naghegh ghef tidett, ghef te ghdemt, ghef talwitt akw ed i zrefen. E erèegh ad èllèegh 'eg " edduniyt en medden ge etu essenen ", masha aya ye krefe èyi attas. Ckra en tikkeele, ar e ette seqsagh iman ènew is e stahlegh aya negh uhu?

Ass en 6 dujanbir 1994, e ämezsegh yuen u arraz meqquren, ye esse mghure èyi attas: arraz en te mecktiyt. Arraz agi, dee ye etu efckee yal a seggwas ie u mdan ge etu essenen es u mennugh enes. Aya ye esse xatere èyi ckigan. Arraz ye etu efckee ayi edd es u fuss en Massa Danielle Mitterand. Ete sawele ghef u nezgoum en Dzayer, ete snemmere èyi ghef te bghest ènew. E xesegh ad e alsegh ie ckra 'eg u awal e ennèegh et ghef u mennugh a musan ennegh: " Tibawt en te moust, a selkiy en te mecktiyt, ee elleen abda 'eg u mezrouy ennegh. Ee enneen agh ne eggee i romiyen, i bizantiyen, aâraben, i turkiyen, i guliyen. Assa daghen, 'eg Tafriqt en ägafa " ta mziregt " mazal ur ne eggèe ara i mazighen. Ma ghef? " Ee xesen ad agh hbesen 'eg yuen u mezrouy war ta mecktit, war imal ", amek ye ennee u myaru Jean Amrouch, a seggwas en 1958:

" Ne zmere ad ne esse elluzse i mdanen

Ne ghrese ie u sirem degsen

Ne errezse a burez ensen es u uzzal en u selkiy.

Ur ne zmère ad ne sghere i ghbälue ghwebuenin

Deg edd ee ette agmen y iman i gujilen

S igimen en i zsueren i mezsyanen

A yefckiy en tilelli "

Tagara, e ennèegh awal agi: " Neckk dhe a mazigh, gma-s en u uday ge edderen Shoah, gma-s en u arminiy ge ezsereen tunghazsur en 1915; gma-s en Khalida Messaoudi, Taslima Nesreen ed tisedenen akw ge ette naghen 'eg u madtal ghef i zrefen ensent. Neckk dhe gma-s en u kurdiy ge elleen ger eu asckaren en i däbue i diktaturiyen; neckk dhe gma-s en u friqiy ge akufen seg i zsueren enes. Ete smune agh akw te mecktiyt en u sfel ennegh. E esse ëtteregh degwen assa ad the zedtem ifiluen en tagmatt. "

Seg "Rebelle", a dlis en Lounes Matoub

Ta sughelt en Lahbib Fouad